Zarif'in Bakü Ziyareti
İran İslam Cumhuriyeti dışişleri bakanı Muhammed Cevad Zarif Pazar akşamı bölgesel turunun ilk ziyaretinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin başkenti Bakü'ye gitti.
Bu ziyarette önemli olan husus mevcut durumda kat kat daha fazla öneme sahip olan bölgesel işbirliklerin artması meselesidir. İran İslam Cumhuriyeti dışişleri bakanı Muhammed Cevad Zarif Bakü'nün ardından Moskova'ya gidip Rus makamlar ile de görüşmeler gerçekleştirecek. Ardından Ermenistan, Gürcistan ve muhtemelen de Türkiye'de görüşmeler gerçekleştirmek için bu ülkelere gidecektir.
Bu ziyaretin hedef ülkeleri İran İslam Cumhuriyeti ile çok yakın ikili ilişkilere sahip olup bölgesel işbirlikleri anlamında da İran ile stratejik işbirlikleri içerisinde bulunuyor. Azerbaycan Cumhuriyeti de bu bölgesel ve ekonomik entegrasyonun bir parçasıdır. Bu yüzden İran İslam Cumhuriyeti dışişleri bakanı Muhammed Cevad Zarif'in Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Azeri mevkidaşı Ceyhun Bayramov ayrıca Azerbaycan Cumhuriyeti başbakan yardımcısı Şahin Mustafayev ile görüşmesinde de eksen konuların ikili ve bölgesel ilişkiler olduğu söylenebilir. İran İslam Cumhuriyeti'nin bölgesel siyasetleri bölgesel işbirliği ve yakınlaşmaya dayalı olarak kurulmuştur. Buna esasen İran İslam Cumhuriyeti bölge ülkelerinin ekonomik ve güvenlik projeleri çerçevesinde işbirliğinde bulunmalarını ve katılımlarının artmalarını istiyor. Bu açıdan Muhammed Cevad Zarif'in bölgesel ziyaretleri ve özellikle de onun Bakü'yü ziyareti üç açıdan önem taşımaktadır. Bu önemi üç boyutta ele almak mümkün:" Bu ziyaretin öneminin ilk boyutu Karabağ savaşının ardından bölgenin yeni koşulları ve ziyaretin zamanlamasıdır.
İran İslam Cumhuriyeti ise bölgeye dayatılan krizler ile mücadele kapsamında siyasi girişimlere baş vurarak krizlerin çözümüne yardımcı olmayan çalışmıştır. İran İslam Cumhuriyeti'nin siyaseti ilk baştan da Karabağ hususunda ihtilafların diplomasi ve diyaloglar yolu ile çözülmesine vurgu yapmıştır. Şimdi de Karabağ savaşı sona ermiş ve bölge görece bir barış düzeyine ulaşmıştır. Bu gelişme aslında bölgesel denklemleri de etkilemiştir.
Mevcut durumda bölge ülkeleri savaş için koalisyonlar kurmak yerine diyaloglara, işbirliklerine ve güven oluşturucu yöntemlere ihtiyaç duymaktadırlar. Tahran ve Bakü arasındaki stratejik işbirliklerin gelişmesinin önemi de bu çerçevede değerlendirilmelidir.
Bakü ile Tahran arasındaki müzakereler ve iki ülke makamlarının ziyaretlerinin önemini bir başka boyutu bölgesel düzeyde ilişkilerin gelişmesine vurgudur. İki ülkenin Hazar ve Kafkasya bölgesindeki seçkin konumu ve her iki ülkenin de Kuzey-Güney Koridoru yolu üzerinde entegrasyon avantajı Tahran ile Bakü arasındaki işbirliğinin bu önemli transit ekseninde ilişkilerini geliştirme ihtiyacını ve stratejik düzeye taşınmasının önemini arttırmaktadır. Kuzey-Güney transit koridoru Rusya Federasyonu, Azerbaycan Cumhuriyeti ve İran İslam Cumhuriyeti arasındaki yakın ilişkilerin güçlenmesinde de önemli bir rol oynamaktadır. Bu iletişim ve ulaşım hattının tamamlanması çerçevesinde Reşt-Astara demiryolu hattı İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti işbirliği ile uygulanmıştır.
Muhammed Cevad Zarif'in Bakü ziyaretinin öneminin üçüncü boyutu da Kafkasya ve Hazar Denizinde yeni işbirliği imkanlarının yaranmasıdır. Kafkasya bölgesi siyasi uzmanı Afşar Süleymani Tahran ve Bakü işbirliğinin önemi hakkında şöyle düşünüyor:" İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti bir birlerini tamamlayan jeopolitik ve jeoekonomik kabiliyetlere sahiptirler. İki ülke yan yana gelerek iyi kapasiteler yaratabilirler ve sonuçta yeni stratejik işbirliklerin şekillenmesine yol açabilirler. "
Genel bir değerlendirme çerçevesinde Muhammed Cevad Zarif'in Bakü ziyaretinin amaçlarının İran'ın bölgesel diplomasisi ve ekonomik ve siyasi hedeflerinin doğrultusunda olduğu ve kolektif güvenliği verdiği önemi gösterdiğini gözler önüne sergilemektedir. Beklentiler ise iki ülke makamlarının bu ziyarette ikili ilişkileri ve çok taraflı bölgesel işbirlikleri güçlendirme yönünde adım yönündedir.